Nowy obowiązek dla przedsiębiorców względem ZUS od 2021 r

Niejako „przy okazji” uchwalania kolejnych tarcz antykryzysowych, rządzący wprowadzili różnorodne zmiany i modyfikacje do przepisów już obowiązujących, a które z walką z kryzysem czy pandemią nie mają zupełnie nic wspólnego. Takim dodatkowym zapisem jest między innymi ustęp 17 do artykułu 36. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. O czym mówi ten nowy zapis?  Jaki obowiązek nakłada na przedsiębiorców (i nie tylko)? Czemu służy i jakie może wywołać konsekwencje?

Nowy zapis w ustawie – nowy obowiązek przedsiębiorców

Nowy zapis w ustawie, zamieszczony w ustępie 17. artykułu 36 uzyskał następujące brzmienie:

„Płatnik składek lub osoba fizyczna zlecająca dzieło informuje Zakład o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa taka zawarta zostanie z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, w terminie 7 dni od dnia zawarcia tej umowy”.

Tym samym ustawodawca nałożył nie tylko na przedsiębiorców, ale również na wszystkie osoby fizyczne, obowiązek rejestrowania w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wszystkich zawieranych umów o dzieło. Cel tej zmiany wydaje się dość oczywisty – chodzi o zwiększenie możliwości kontrolowania takich umów, ich weryfikowania, a w konsekwencji, być może, narzucania również przedsiębiorcom obowiązku ich modyfikowania i zawierania umów zlecenie lub umów o pracę z wykonawcami, co automatycznie zrodzi obowiązek odprowadzania składek od tych umów.

Stan aktualny

Obecnie, zgodnie z przepisami, obowiązkowymi składkami do ZUS obciążone są umowy o pracę oraz umowy zlecenie. Zawierane z wykonawcami umowy o dzieło nie były zaś nigdzie rejestrowane ani zgłaszane, a jedynym obowiązkiem, jaki się z nimi wiązał, było odprowadzenie podatku dochodowego od uzyskanego w ramach umowy wynagrodzenia.

Po zakończeniu roku podatkowego zamawiający dzieło zobowiązany był do wystawienia wykonawcy PIT 11 z wprowadzonymi we właściwe rubryki danymi związanymi z wynagrodzeniem. W PIT 11 wynagrodzenie rozpisane było tak jak w przypadku wszystkich innych umów, zgodnie z jego składnikami, czyli:

• przychód;
• koszty uzyskania przychodu;
• dochód;
• zaliczka na podatek.

W tym zakresie na razie nic się nie zmienia. Zmiana leży natomiast w dodatkowym obowiązku, który wiąże się z zawarciem takiej umowy, czyli w zgłoszeniu jej do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zgłoszenia należy dokonać na specjalnie przygotowanym do tego druku o nazwie ZUS RUD. Dzięki niemu ZUS będzie mógł zweryfikować każdą zawartą umowę.

Cel wprowadzenia nowych przepisów i ich konsekwencje

Choć ustawodawca nie wyjawił swoich motywacji związanych z wprowadzonymi zmianami, przedsiębiorcy i analitycy widzą tutaj dwa powody. Pierwszym z nich jest ułatwienie kontrolowania zawieranych umów o dzieło. Każde zgłoszenie może zostać przeanalizowane pod kątem jego poprawności, dlatego już dziś przedsiębiorcy powinni się zastanowić, czy zawarte umowy spełniają kryteria umów o dzieło, czy nie powinno się ich przypadkiem z nowym rokiem zmienić.

Każda zgłoszona umowa może zostać bowiem podważona. Kontrolerzy ZUS mogą uznać, że wyczerpuje ona znamiona umowy zlecenie lub wręcz umowy o pracę i zażądać jej zmodyfikowania. O ile sam nakaz zawarcia nowej umowy wiąże się wyłącznie z formalnościami (i dodatkowymi kosztami takiej umowy, co może skutkować obniżeniem dotychczasowego wynagrodzenia wykonawcy), o tyle ZUS może uznać, że umowa była błędnie zawarta od początku współpracy. Jakie będą tego skutki? Zamawiający może zostać obciążony zaległymi składkami ubezpieczeniowymi za wykonawcę wraz z odsetkami za ich nieterminowe regulowanie.

Zamawiający teoretycznie może przenieść obowiązek uregulowania składek na wykonawcę. Jednakże, jeżeli ten się na to nie zgodzi, obowiązek wraca do zamawiającego. Koszty, czas i mnóstwo kłopotów. Każdy przedsiębiorca powinien więc skrupulatnie zastanowić się nad wszystkimi zawartymi z pracownikami umowami.

Problemy mogą się pojawić również wtedy, gdy przedsiębiorca przekonany o słuszności wybranej umowy, zgłosi ją do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a kontrolerzy mimo wszystko uznają, że przedsiębiorca jest w błędzie. Na razie nie ma żadnych wytycznych co do procedury odwoławczej w takiej sytuacji. Jeżeli jednak ZUS podważy zasadność umowy, która dotyczy rezultatu i uzna, że powinna być zawarta co najmniej umowa zlecenie, to przedsiębiorca i tak będzie musiał się uporać z problemami, które z tego powodu się pojawią.

A może składki za umowy o dzieło?

Drugim powodem, jak przypuszczają analitycy, może być próba zweryfikowania skali zawierania tego rodzaju umów. Do tej pory były one nierejestrowane, trudno więc jednoznacznie określić, jak wiele takich umów jest zawieranych.

Może się okazać, że aktualne szacunki są bardzo dalekie od rzeczywistości. Jeżeli zaś zgłaszanie umów wykaże, że jest ich bardzo dużo, w przyszłości może się okazać, że zostaną wprowadzone nowe przepisy, które nakażą odprowadzenie również od nich składek do ZUS. Przy dużej skali zawierania umów o dzieło, obciążenie ich składkami może się okazać sposobem na podratowanie zadłużonego Zakładu.

Wprowadzenie tego jednego dodatkowego zapisu przyniesie więc podwójne korzyści dla ZUS. Z jednej strony będzie można ściągnąć od przedsiębiorców „zaległe” składki. Z drugiej natomiast, być może znajdzie się nowe źródło pozyskiwania pieniędzy do budżetu ZUSu, który od lat jest w bardzo złej kondycji finansowej. Jak faktycznie będzie, czas pokaże. Skutki zmian najprawdopodobniej i tak dotkną kieszeni przedsiębiorców i wykonawców zawieranych w ten sposób umów.