Zatory płatnicze i zmiany prawne w 2024 roku

Zatory płatnicze, opóźnione przelewy i długie terminy płatności faktur to powszechne problemy przedsiębiorców. Mogą prowadzić do utraty płynności finansowej, co utrudnia regulowanie własnych zobowiązań. Od 2020 roku obowiązują przepisy ograniczające takie sytuacje, a od 2023 roku wprowadzono nowe zmiany, które warto znać.

Zatory płatnicze w Polsce

Opóźnienia w płatnościach stanowią powszechny problem dla polskich firm, szczególnie w sektorze MŚP. Zjawisko to pojawia się, gdy przedsiębiorstwa nie otrzymują zapłaty w ustalonym terminie, co utrudnia im regulowanie własnych zobowiązań. Z badań przeprowadzonych przez Kaczmarski Inkaso wynika, że aż 86% firm z sektora MŚP stosuje odroczone terminy płatności, przy czym połowa z nich zmaga się z opóźnieniami w otrzymywaniu należności.

Zatory płatnicze dotykają wielu branż, ale w niektórych, takich jak transport, są szczególnie uciążliwe. Zgodnie z badaniem Transcash, ponad połowa firm działających w branży transportowej, spedycyjnej i logistycznej (TSL) regularnie spotyka się z problemem nieterminowych płatności.

Ustawa antyzatorowa z 2020 roku

Od 1 stycznia 2020 roku obowiązuje ustawa z 19 lipca 2019 roku, która wprowadziła regulacje mające na celu ograniczenie zatorów płatniczych. Wprowadziła ona m.in. jasne terminy płatności: podmioty publiczne mają 30 dni na uregulowanie zobowiązań, a duże firmy 60 dni w relacji z mniejszymi przedsiębiorstwami. Dodatkowo, duże przedsiębiorstwa muszą składać oświadczenia o statusie klienta wobec mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz raportować praktyki płatnicze do Ministra Przedsiębiorczości i Technologii.

Przepisy te mają na celu ochronę mniejszych firm przed nieuczciwymi praktykami większych podmiotów. W razie długich terminów płatności, przedsiębiorca ma możliwość odstąpienia od umowy, o ile przekroczono 120-dniowy termin zapłaty oraz 60-dniowy termin, gdy wierzyciel jest mniejszym przedsiębiorcą, a dłużnik dużą firmą.

Sankcje za niedotrzymanie terminów

Przepisy przewidują sankcje za opóźnienia w płatnościach, w tym podwyższone odsetki ustawowe, które obecnie wynoszą 11,25% rocznie. W przypadku podmiotów leczniczych stawki te są niższe.

Dodatkowo, wprowadzono „ulgę za złe długi”, umożliwiającą wierzycielom zmniejszenie obciążeń podatkowych po 90 dniach od upływu terminu zapłaty. Dłużnik, który nie ureguluje zobowiązań w tym terminie, musi uwzględnić te należności przy obliczaniu podatku dochodowego.

Zmiany w 2023 roku

W 2023 roku wprowadzono kolejne zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, które mają na celu dalsze usprawnienie regulacji płatności.

1. Zmiany w sprawozdaniach płatniczych – od 2023 roku duże przedsiębiorstwa muszą składać sprawozdania do 30 kwietnia (wcześniej było to do 31 stycznia). Zmieniono także sposób raportowania, przedsiębiorstwa muszą podzielić świadczenia pieniężne według terminów zaległości (np. od 31 do 60 dni, powyżej 120 dni).
2. Nowe uprawnienia UOKiK – Prezes UOKiK może bez formalnego postępowania informować podmioty o nadmiernym opóźnianiu się z płatnościami, co ma na celu prewencję wobec powstawania zatorów płatniczych.
3. Zwolnienia dla grup kapitałowych – spółki w ramach jednej grupy kapitałowej zostały zwolnione z obowiązku składania sprawozdań o stosowanych terminach zapłaty, co uznano za mało wpływające na zewnętrzny rynek.
4. Zniesienie zakazu cesji wierzytelności – zmieniono przepisy dotyczące zakazu cesji wierzytelności, co ułatwia mniejszym firmom korzystanie z faktoringu.

Jak Europa radzi sobie z zatorami płatniczymi?

Problemy z zatorami płatniczymi dotykają przedsiębiorców nie tylko w Polsce. Unijna dyrektywa nr 2011/7/UE, wdrożona w Polsce w 2013 roku, określa maksymalne terminy zapłaty na 60 dni (dla podmiotów publicznych – 30 dni). Zobowiązuje również do naliczania odsetek za opóźnienia oraz umożliwia wierzycielom dochodzenie rekompensaty w wysokości 40 euro.

Nadchodzące zmiany w przepisach unijnych: rozporządzenie Late Payment Regulation 2023/0323 COD

Komisja Europejska w 2023 roku opracowała projekt rozporządzenia mającego na celu zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, które zastąpi zarówno krajowe przepisy, jak polska ustawa antyzatorowa, jak i unijną Dyrektywę 2011/7/UE. Nowe regulacje, wprowadzone w projekcie „Late Payment Regulation 2023/0323 COD”, mają na celu skuteczniejsze zwalczanie opóźnień oraz zapobieganie nieuczciwym praktykom kontrahentów dotyczącym warunków płatności. Komisja Europejska uznała bowiem, że dotychczasowe przepisy nie zapewniają wystarczającej ochrony przedsiębiorstwom.

Rozporządzenie przewiduje kilka kluczowych zmian, które mogą zrewolucjonizować obecny system:

1. Skrócenie maksymalnego terminu płatności – jednolity termin płatności wynoszący 30 dni będzie obowiązywał dla wszystkich transakcji handlowych w całej UE, co stanowi zmianę wobec obecnych 60 dni. Ma to dotyczyć zarówno relacji B2B, jak i transakcji z organami publicznymi.
2. Automatyczne naliczanie odsetek – w przypadku naruszenia terminu płatności, odsetki będą naliczane automatycznie od daty otrzymania faktury lub odbioru towarów czy usług, co zwiększy odpowiedzialność dłużników.
3. Jednolita rekompensata – nowe przepisy wprowadzają obowiązkową rekompensatę w wysokości 50 EUR za opóźnione płatności, co ułatwi wierzycielom dochodzenie należności.
4. Ograniczenie procedur odbiorowych – maksymalny czas na weryfikację towarów i usług zostanie ograniczony do 30 dni, aby zapobiegać celowemu wydłużaniu procedur przez kontrahentów.

Rozporządzenie to, kiedy wejdzie w życie, obejmie także umowy zawarte przed jego obowiązywaniem, co oznacza natychmiastowy wpływ na rynek i poprawę sytuacji finansowej firm, szczególnie tych z sektora MŚP.

Zmiany w przepisach z 2023 roku mają na celu dalsze usprawnienie ochrony mniejszych przedsiębiorstw przed zatorami płatniczymi. Obowiązkowe sprawozdania dla dużych firm, nowe uprawnienia UOKiK oraz zwolnienia dla grup kapitałowych to kluczowe nowości, które mają poprawić płynność finansową na rynku i zwiększyć odpowiedzialność dużych podmiotów za terminowe regulowanie zobowiązań.